خلق و خوی کودک: نه بُعد خلق و خوی کودکان

ویژگی های خلق و خو

۱-  میزان فعالیت: میزان انرژی جسمانی مشخص و آشکار در رفتار و فعاليت‌های روزانه.

کم انرژی ↔     پرانرژی

در مدرسه کودک پر جنب و جوش است و هنگامی که باید مدت طولانی بی‌حرکت باقی بماند، بسیار تلاش می‌کند تا آن وضعیت را تحمل کند. ناآرامی و بیقراری او ممکن است فعالیت کلاس را مختل کند یا باعث شود که او در انجام دادن تکالیف با مشکل روبه‌رو شود. این انرژی میتواند بسیار مفید واقع شود، اگر بتوانیم آن را در جهت مثبت به کار بگیریم.

بر خلاف کودک پر جنب و جوش کودکانی که میزان فعالیت پائینی دارند با آن كه خود را با فعاليت‌های مدرسه وفق میدهند، ممکن است نسبت به فعاليت‌ها بی‌انگيزه باشند (ویليام. بی، کری، 2002) کودکان با فعالیت کمتر، آهسته تر حرکت میکنند و ترجیح میدهند وقتشان را با کارهای غیرفعالی چون رنگ‌آميزی، بازی بی سروصدا با اسباب بازی و تماشای تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای بگذرانند. (مليسا آلسون، 2000)

۲-  حساسیت یا آستانه حسی: کودک از تغييرات محیط چقدر احساس نگرانی می‌کند. )میزان حساسیت لامسه، چشایی، بویایی، شنوایی و بینایی کودک(.

حساسیت کم  ↔   حساسیت زیاد  

کودکان حساس به محیط اطراف آگاهی دارند و امکان دارد به شيوه‌های گوناگون ارتباط خود را با فعالیت قطع کنند. لباس ممکن است ایجاد خارش کند، صدا ممکن است باعث حواسپرتی شود یا صندلی ممکن است سفت و زمخت باشد. اغلب این کودکان نسبت به دیگر احساسات و افکار، هوشیاری بالاتری نسبت به دیگران دارند. کودکان با آستانه حساسیت کم ممکن است به آسانی حواس شان پرت نشود و بر روی عملکرد تحصیلی آنها تأثیر بگذارد. این کودکان نسبت به حساسيت‌های محیطی شكيباتر هستند، ولی ممکن است به علائم هشداردهنده، همچون زنگ مدرسه یا آژیر اعلام حریق دیرتر پاسخ دهند.

۳-  قانونمنـدی (نظم‌پذیـری):  قابل پيش‌بينی بودن اعمال کودك به سبب فعاليت‌های عادی (مانند بیداری، گرسنگی و خسته شدن) روزانه.

پیش بينی پذیری کم   ↔   پیش بينی پذیری زیاد

کودکان قانونمند از کلاس ساختارمند لذت میبرند، ولی ممکن است به دلیل تغيير در برنامه روزانه کلاس، مانند برنامه بازدید دچار مشکل شوند. از طرف دیگر، کودکان با نظم‌پذیری کم ممکن است با برنامه‌های مدرسه مشکل داشته باشند و باعث اختلال در کلاس شوند. با این حال، اگر برنامه مطابق روال عادی نباشد، آنها کمتر دردسر ساز خواهند بود

                                                .
۴- تمایل نشان دادن (كناره‌گيری(: واکنش اوليه نسبت به وضعیت جدید.

تمایل (نزدیکی)  ↔               گرایش آوردن (كناره‌گيری)

کودکان جسور تجربیات جدید را جذاب می انگارند و بی درنگ مایل به تجربه کردن هستند. ولی کودکانی که پیش از درگیری با شخص یا فعالیت جدید، بیشتر مردد هستند و ترجیح میدهند بی‌ميلی نشان دهند و تنها مراقب اوضاع باشند. البته با این کار ممکن است تجربیات جدید را از دست بدهند. به هر حال، میزان هوشیاری طبیعی باعث کاهش خطر پذیری در رفتارهای خطرناک می‌شود.

۵-  انطباق‌پذیری (سازگاری): تطبیق با موقعيت‌های جدید. زمان مورد نیاز برای پذیرفتن تغييرات در برنامه یا جریان عادی. مدت زمانی که کودك برای سازگاری با افراد یا موقعیت جدید نیاز دارد.(این صفت برخلاف نزدیکی – اجتناب، به معنی سازگاری، پس از واکنش اوليه به تغييرات است.)

دیر انطباق‌پذیر   ↔   زود انطباق‌پذیر

کودکان انطباق‌پذیر معمولاً اوقات آسوده و راحتی را سپری می‌کنند، آنها تمایل دارند مطابق اوضاع پیش بروند. در مدرسه آنها آماده پذیرفتن تغييرات هستند. در عین حال، این کودکان آماده گرایش به رفتارها و ارزشهای نامطلوب همسالان خود نیز دارند. کودکان جدی که انطباق‌پذیری کمتری دارند، شاید کمتر مستعد پذیرش جریانات منفی باشند، هر چند ممکن است خود را درگیر موقعيت‌های پر دغدغه و دشوار کنند. مشکلی بالقوه در کلاسی که تغييرات مکرری در آنجا صورت می‌گیرد، که البته تعداد این تغييرات در پایه‌های بالاتر افزایش پيدا میکنند.

۶-  وضع روانی / حالت روحی: گرایش کلی به سوی خرسند بودن یا ناکام ماندن. (دیدگاه کودک به جهان(
منفی   ↔    مثبت

 هنگامی که کودکان انواع هیجانات و واکنشها از قبیل خوشرویی تا افسرده بودن، خونگرمی تا بد‌خلقی را به نمایش می‌گذارند، زمینه بروز یک حالت کلی مثبت یا منفی در آنها مهیا می‌شود.

کودک منفی ممکن است به سختی توسط اعضای خانواده، معلمان و همسالانش پذیرفته شود و این می‌تواند برای مراقبان او مشکل ایجاد کند، چرا که باید اختلال واقعی را از حالت روحی او تمیز و تشخیص دهند. کودکی که همواره در حالت روانی خوبی به نظر میرسد، به راحتی تطابق پیدا میکند، ولی ممکن است با تجربیات زندگی خود برخورد درستی نداشته باشد.

۷-  شدت واکنش : میزان انرژی‌ای که کودک در واکنش ها نشان می دهد یا میزان انرژی و قدرتی که برای بیان احساساتش صرف میکند.

واکنش ضعیف به محرک   ↔    واکنش شدید به محرک

 کودکی که واکنش شدید دارد، با صدای بلند می‌خند و گریه می‌کند. اشیا را دوست دارد یا از آنها متنفّر است و نسبت به آنها هیجانی شدید نشان میدهد. بنابراین آسان است که بداند اشیا در چه موقعیتی هستند. ولی کودکی که واکنش شدید ندارد، در زمان ابراز هیجانات خود، انرژی والدین یا معلمش را به شدت می‌خشكاند. کودکانی هستند که واکنش ملایمی دارند و واکنش احساسی خود را نسبت به هیجانات آن چنان شدید یا ضعیف ابراز نمی‌کنند. سر و کار داشتن با کودکانی که واکنش ضعیفی دارند آسانتر است، ولی والدین و معلم‌ها باید ماهرانه علائم مربوط به مشکلات این کودك را شناسایی کنند.

۸- پایداری  – تداوم : توانایی انجام دادن تکالیف بدون حواسپرتی، با وجود وقفه‌ها یا ناکامی‌های درسی.(پایداری در انجام دادن یک کار یا نداشتن پشتکار)

پایداری کم    ↔     پایداری زیاد

پایداری زیاد مستقیماً با پیشرفت در تحصیلات آکادمیک مرتبط است. کودکی که پایداری زیادی دارد، هر چند امکان دارد به حد کمال برسد، ولی نمیتواند خود را قانع کند تا بپذیرد که کارش را به پایان رسانده است. او مایل نبست تكليفش را به معلم تحویل دهد، چرا که احساس می‌کند آن را به اندازه کافی خوب انجام نداده است. کودک با پایداری کم ممکن است در مدرسه با مشکل روبه‌رو شود، چراکه انگیزه کافی برای ادامه کار ندارد، به‌خصوص هنگامی که تكليف سختی داشته باشد، به آسانی دست از کار می‌کشد یا تقاضای کمک می‌کند، بدون اینکه مستقلانه سعی کند یا بتواند خود را به تمرکز و انجام دادن تکالیف ناتمام وادار کند.

۹- حواس‌پرتی : گرایش به منحرف شدن توسط صدای بیرون یا وقفه‌های ایجاد شده

حواس‌پرتی کم  ↔   حواس‌پرتی شدید

حواس‌پرتی مخالف پایداری نیست. ممکن است کودک به آسانی حواسش پرت شود و بعد از آن به سرعت به موضوع مورد بحث برگردد. کودک حواس‌پرت می‌تواند به همه چیز توجه داشته باشد، به هر چیزی که پیرامون او می‌گذرد، حتی به افکار و رؤیاهای عادی خودش. در نقطه مقابل این رفتار، کودکی می‌تواند با وجود وقفه ایجاد شده متمرکز شود و به محرک های خارجی پاسخ ندهد. هر قدر این درجه‌بندی‌ها در دو انتها قرار داشته باشد، بزرگ کردن کودك چالش برانگيزتر خواهد بود.

:::پیشنهاد ما برای ادامه بحث:::

۱- پنج دسته از نیازهای اساسی کودکان که باید برآورده شود!

۲- تجارب اولیه کودک و تاثیر آن بر روان وی در بزرگسالی